Sint-Antoniusprocessie Edegem

route 2024

De Sint-Antoniusprocessie in Edegem is de laatste processie in de zuidrand van Antwerpen. Sinds 1688 gaat ze uit op de ochtend van 17 januari, feestdag van de heilige Antonius, of de eerste zondag nadien. 

Sint-Antoniusviering 2024

In 2024 gaat de Sint-Antoniusprocessie in Edegem door op zondag 21 januari. Om 09:00u start een eucharistieviering voorgegaan door E H pastoor Tom Schellekens en muzikaal opgeluisterd door het Basilcakoor,in de Sint Antoniuskerk, aan de Drie Eikenstraat. Na de dienst trekt om 09:45u de processie door het centrum van Edegem.

De ommegang gaat vanaf de Sint-Antoniuskerk aan de Drie Eikenstraat richting Strijderssstraat, Hovestraat, Florent Geversstraat, Victoriastraat, Zwaluwlei, Lentelei, Zomerlei, Herfstlei tot aan de OLV-van-Lourdes-Basiliek en daarna terug langs de Hovestraat, Doeldvelstraat, Strijdersstraat tot aan de kerk. Zie de route op het kaartje hiernaast.

Tijdens de eucharistieviering en de ommegang zamelt de gemeentschap goederen in voor het goede doel. Zo kunnen omstaanders toiletartikelen of niet bederfbare voeding schenken. Alle schenkingen gaan naar Gastvrij Edegem. We aanvaarden de giften in en aan de kerk vanaf 9 uur tot 12 uur en ook langs de omloop van de processie. 

 

Waarom een processie?

Met een processie, een religieuze optocht van geestelijken en gelovigen, belijden gelovigen in het openbaar hun geloof. Het ronddragen in de processie van een beeld van de Heilige Antonius met zijn varken is bovendien een oproep om zijn leven van onthechting na te volgen en de mensen aan te sporen de armen in de samenleving te helpen, zoals Antonius het deed. Ook vandaag nog, in een maatschappij die minder en minder kerkelijk wordt, blijft de liefdevolle steun aan onze minderbedeelde naasten een taak van ons allemaal. Antonius gaf ons het voorbeeld.

In aansluiting bij de traditie vragen we aan de Edegemnaren om niet-bederfbare voeding en toiletartikelen te schenken. Alle giften worden overgedragen aan de voedselbank ‘Gastvrij Edegem’ die zorgt voor de verdeling.

beeld Sint-Antonius Edegem

Wie is Sint-Antonius?

Sint-Antonius van Egypte, Sint-Antonius Abt, Sint-Antonius Eremiet, Sint-Antonius de Grote, Sint- Antonius met zijn varkentje…
Zoveel namen voor één heilige?
Wie is nu die Sint-Antonius met het varkentje? Waarvoor wordt hij vereerd. Waarom ook vandaag nog?

Hij is geboren in Egypte in 251 uit een rijk, christen gezin van een belangrijke stad dicht bij Memphis en de Nijl. (Sint-Antonius van Egypte) Samen met zijn zus groeit hij op in luxe en weelde. Tot zijn ouders kort na elkaar sterven. Antonius is dan 18 jaar en staat op een keerpunt. Wat moet ik nu met mijn leven? Hij besluit te stoppen met zijn huidig leven en schenkt een groot deel van zijn geërfde rijkdom weg en verkoopt het overige voor steun aan de armen. Antonius verlaat ook het drukke leven van een stad en wordt eremiet, een kluizenaar die onthecht leeft aan de rand van de samenleving. (Sint-Antonius Eremiet) Maar nog voelt hij zich er niet goed bij en trekt de woestijn in. Hij leeft nu buiten de bewoonde wereld en dit voor 13 jaar. Dit is compleet nieuw voor zijn tijd! In die periode krijgt hij herhaaldelijk de duivel en demonen op bezoek, in de gedaante van luiheid, verveling en wellust om hem van het goede pad af te houden. Hij vecht tegen die bekoringen en krijgt hierdoor vele christelijke bewonderaars door zijn manier van leven. Ook dit wordt hem te veel en hij leeft een tijd afgezonderd in een graf. Later trekt Antonius nog dieper de woestijn in en gaat in een verlaten Romeins fort wonen voor een periode van 20 jaar. Ondanks die afzondering krijgt hij volgelingen die, zoals Antonius, als individuele kluizenaars leven, maar toch met een minimum aan een gezamenlijk leven. Deze vorm van samenleven is volledig nieuw. Daarom wordt Antonius beschouwd als de eerste monnik bij het christendom en de stichter van het allereerste klooster. (Sint-Antonius Abt) Na een heel lang leven van onthechting sterft hij op 17 januari 357, 105 jaar oud! Kort na zijn dood wordt hij door de Kerk heilig verklaard.

Hoe herken je Sint-Antonius Abt?
Vooreerst aan het varkentje waarmee hij steevast wordt afgebeeld, ook aan zijn pij met kap (Antonius is monnik), aan zijn lange baard (ouderdom, wijsheid), aan zijn (wandel)staf in de vorm van de letter T en aan het belletje dat er aan hangt. Soms houdt hij ook nog een dik boek vast. Het boek verwijst naar zijn vele stichtende christelijke uitspraken die door anderen na zijn dood zijn opgeschreven. Volgens anderen zou hij ooit gezegd hebben dat hij geen Bijbel nodig had, want voor hem is de natuur als een boek om God te kennen. (Antonius de Grote)

 

Waarvoor wordt Sint-Antonius Abt aangeroepen?
Antonius is al tijdens zijn leven voor velen ‘heilig’ en velen zoeken hulp, bescherming, steun bij hem. Tijdens de Middeleeuwen wordt deze verering nog groter, wordt hij door bijna iedereen en voor heel veel dingen aanroepen, tot op vandaag. Zo is hij de beschermheilige van wevers, slagers, suikerbakkers, mandenmakers, begrafenisondernemers, zakkendragers, varkenshouders, varkens en huisdieren.
Antonius wordt aangeroepen om bescherming tegen en genezing van pest, allerlei ziekten, vuur, veeziekten, maar ook tegen epilepsie, angst, moederkorenvergiftiging (antoniusvuur), gordelroos, hoofdpijn, huidziekten, jeuk, krabben, negenoog (steenpuisten dicht bij elkaar), netelroos, ontstekingen, roos, scheurbuik, wratten, om de bekendste op te sommen.

Waarom met een varken?
Zijn bijnaam Sint-Antonius met zijn varken, ontstaat eveneens in de Middeleeuwen. De Antonieten, leden van de naar hem genoemde verpleegorde, mogen hun varkens vrij laten rondlopen als vergoeding voor de verpleging die zij verstrekken. Deze varkens dragen een belletje of een brandmerk met de letter T. Op 17 januari, zijn sterfdag, worden deze varkens dan geslacht. Het vlees gaat naar de armen.

polyester varken tijdens de processie
logo erkenning

Erkenning als immaterieel erfgoed

De Edegemse Antoniusviering is door CAG (Centrum voor Agrarische Geschiedenis) gevraagd om mee aan de kar te trekken voor de erkenning als immaterieel erfgoed van alle Sint-Antoniusvieringen in Vlaanderen. Samen met CAG, Parcum en Histories stelden Edegemse vertegenwoordigers het aanvraagdossier op.

Vlaams cultuurminister Jan Jambon maakte op 17 januari 2023 bekend dat hij de Sint-Antoniusvieringen plaatst op de Inventaris Vlaanderen van het Immaterieel Cultureel Erfgoed

Aan de erkenning is jammer genoeg geen subsidie verbonden maar het is wel de kers op de taart van een lang proces. Organiserende verenigingen en vrijwilligers werden samengebracht in een netwerk dat de toekomst van de traditie ondersteunt. Dat heeft de minister positief gewaardeerd.

 

De voordelen van de erkenning zitten vooral in:

  • zichtbaarheid van de vieringen naar het grote publiek,
  • aantonen van hun belang naar jongeren en lokale besturen,
  • erkenning en waardering voor de vele lokale vrijwilligers,
  • ondersteuning van de organiserende verenigingen met bijvoorbeeld vorming,
  • samen oplossingen zoeken voor de uitdagingen. 

Als je een traditie beschermt, dan zet je ze onder een stolp. De vorm ligt dan vast voor de toekomst en er mag niets meer veranderen. Dat gebeurt hier niet. Voor de Sint-Antoniusprocessie wordt ingezet op het "borgen" van de traditie. We zoeken dan creatief naar een dynamische en eigentijdse invulling van de viering.

Zo heeft de processie in Edegem bijvoorbeeld de levende dieren vervangen door een polyester varken omwille van het dierenwelzijn. Op een andere plaats zijn de vleeswaren vervangen door marsepein onder invloed van de gevoeligheid voor overconsumptie van vlees. 

Wie organiseert de Sint-Antoniusviering in Edegem?

  • De gemeentelijke koepelvereniging ‘Erfgoed Edegem’
  • De pastorale eenheid ‘H. Maria Magdalena’
  • De Sint-Sebastiaansgilde van Edegem
  • Het Basilicakoor van Edegem
  • De Heemkundige Kring van Edegem
  • Het jeugdhuis ‘Het Varken’ van Edegem
  • Het gemeentebestuur van Edegem
  • Erfgoedcel Zuidrand

 

Sint-Antonius en Mortsel

Sinds enkele jaren is ook het Genootschap Cantecroy betrokken bij de Sint-Antoniusviering in Edegem.  

Kardinaal Antoine Perrenot de Granvelle, eerste aartsbisschop van Mechelen in 1561, erfde het kasteel Cantecroy van zijn vader op 23 augustus 1555.

Hij liet hier een somptueus paleis – buitenverblijf bouwen. Op 22 augustus 1566 lukken de protestantse beeldenstormers erin het domein Cantecroy binnen te dringen en de kapel te beschadigen.

Antoine Perrenot de Granvelle liet prompt een nieuwe kapel oprichten die op 1 juni 1573 (samen met de Sint-Benedictuskerk Mortsel) wordt ingezegend door bisschop Sonnius. Vanaf dat ogenblik is de kapel aan Sint-Antonius (met het varkentje), patroonheilige van kardinaal Antoine Perrenot de Granvelle, gewijd.

Antoine Perrenot de Granvelle zou destijds mee geijverd hebben om een Sint-Antoniusviering in Edegem, dat tot het kasteel Cantecroy behoorde, tot stand te brengen. Deze viering had voor het eerst plaats in 1588.

Door de link tussen Sint-Antonius, kardinaal Antoine Perrenot de Granvelle en kasteel Cantecroy vindt het “Genootschap Cantecroy” het haar morele plicht deel te nemen aan de Sint-Antoniusviering Edegem.
 

logo's partners